Hipofiz bezinin  hasar görmesi sonucu hormonlarını salgılayamamasına hipofiz yetmezliği veya tıp dilindeki adıyla  ‘’hipopituitarizm’’ denir. Hipofiz yetmezliği hipofiz bezinin hasar görmesi nedeniyle olabildiği gibi hipotalamustan salgılanan hormonların azlığı veya yokluğu sonucu da olabilir.

Hipofiz yetmezliği olunca  hipofizden salgılanan hormonlar az salgılanacağı için diğer salgı bezlerinde de yetmezlik gelişir. Örneğin TSH az salgılandığı için tiroid bezi iyi çalışamaz ve tiroid hormon azlığı (hipotiroidi) oluşur. ACTH az salgılandığı için adrenal bez yetmezliği yani kortizol  hormon yetmezliği oluşur. FSH ve LH az salgılanırsa yumurtalık veya testis iyi çalışamaz.

Hipofiz Yetmezliğinin Nedenleri:

1) Hipofiz bezindeki tümörler ve kraniofarinjioma isimli tümör: Hipofizdeki tümörlere adenom denir. Bunlar 1 cm den büyük ise hipofiz hormonlarında eksiklik başlar. Kraniofarinjioma tümörü de hipofiz yetmezliği yapar.
2) Doğum  sırasında aşırı kanamaya bağlı hipofiz bezinin harap olması (Sheehan sendromu): doğum sonrası süt gelmez, adetler başlamaz, kıllar dökülür.
3) Sarkoidoz, hemokromatoz  gibi hastalıkların hipofiz bezini tutması
4) Kafa travması geçirenlerde
5)  Hipofize yönelik radyoterapi (ışın tedavisi) görenlerde  2 yıl sonra hipofiz yetmezliği gelişir.
6) Hipofiz ameliyatlarından sonra gelişebilir.

Hipofiz Yetmezliğinde Belirti ve bulgular:

Hipopituitarizmde klinik değişiklikler başlıca 2 farklı sebebe bağlıdır;

1. Hipofizde tümör varsa ona bağlı baş ağrısı, görme alanı bozulması oluşur. 
2. Hipofiz hormonu azlığına bağlı salgı bezi yetmezliğine bağlı şikayetler: İlerleyen hipopituitarizmde öncelikle büyüme hormonu ve FSH, LH  eksilirken son dönemde  TSH, ACTH ve ADH’da eksilme görülür. Ancak bu sırada değişiklik  de olabilir.  Yetişkinlerde büyüme hormonu  eksikliğinin belirtileri silik olduğu için ilk belirtiler FSH ve LH hormon eksikliğine yani testis veya yumurtalık yetmezliğine ait olur.

FSH ve LH Eksikliği Belirtileri:

Menopoza girmemiş bir kadında FSH, LH eksilirse  adet bozukluğu en erken bulgudur.  Adet sıklığında azalma veya tamamen yok olması ve memeden süt gelmesi oluşabilir.  Doğumdaki aşırı kanamadan dolayı hipofiz yetmezliği varsa  prolaktin hormonu olmayacağı için süt olmaz.  Ergenlik döneminde başlarsa koltuk altı ve seks organı civarında kıllanma olmaz. Penis ve testis gelişimi olmaz.

Erkeklerde libido azalması, ereksiyon bozukluğu ve sperm azlığı oluşur. Sakal tıraşı sıklığında azalma, yorgunluk, kas  erimesi, bazen meme büyümesi,  koku alma bozukluğu gelişebilir.  Adolesan dönemde ergenliğe girmede  gecikme ve ses incedir.

Büyüme hormon eksikliği

Çocuklarda doğumsal olarak sadece büyüme hormonu eksikliği daha fazla görülürken yetişkinlerde sıklıkla diğer hipofiz hormonlarında eksiklikle birlikte olur. Yetişkinlerde büyüme hormon eksikliğinde karında yağ toplanması, kas kitlesinde azalma, güçsüzlük, egzersiz kapasitesinde azalma, enerji azlığı, kendini kötü hissetme, depresyon, sosyal izolasyon görülür. Cilt ince ve kurudur Hem büyüme hormonu  eksikliğine hem de seks hormon azlığına  bağlı  olarak yüzde ince kırışıklıklar olabilir. Çocukların boyları akranlarına göre kısadır.

TSH eksikliği

TSH eksikliğine bağlı  tiroid yetmezliği (hipotiroidi) belirtileri yani soğuktan hoşlanmama, kabızlık, halsizlik, iştah azalması, kilo alma, ses kalınlaşması, depressif değişiklikler vardır. TSH eksikliğinde  guatr görülmez.

ACTH eksikliği

ACTH eksikliğine bağlı  olarak adrenal bez az çalıştığından, yani kortizol hormonu kanda az olduğu için halsizlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, kilo kaybı, şeker düşüklüğü görülür. Bu hastalarda eğilip kalkmakla tansiyon düşmesi (hipotansiyon),  nabız sayısında azalma (bradikardi) ve  kas gücünde azalma vardır. Hastalarda  bu şikayetler stresli bir durumda artar.

Prolaktin  eksikliği:

Prolaktin eksikliğine bağlı tek belirti  aşırı kanamalı doğum sonrası hipofiz bezi harap olan kadınlarda  süt gelmemesidir.

ADH  Hormon eksikliği:

Kafa travması veya  beyin ameliyatları veya hipofiz ameliyatları sonrası  geçici olarak ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda kalıcıdır. ADH eksikliğinde hastalarda ağız kuruluğu, çok su içme, çok idrara çıkma  oluşur.

Laboratuvar Bulguları:

Kansızlık (anemi), kan şekeri düşüklüğü, kanda sodyum düşüklüğü vardır. Kan yağları yükselir. Kemik erimesi sıktır.

Teşhis:

Tiroid hormonları, seks hormonları ve kortizol hormonları bir hastada düşükse hipofiz yetmezliği akla gelir.

Kesin teşhis için bazı testler yapılması gerekir.

Tedavi:

Eksik olan hormonlar yerine konur. Yani hangi hormon eksikse o hormon ilacı verilir.  ACTH eksikliğinde kortizon ilaçları (hidrokortizon 20-30 mg/gün veya prednizolon 5-7,5 mg/gün veya metilprednizolon 4-6 mg/gün) hasta tarafından kullanılır. Operasyon, travma, enfeksiyon durumlarında bu doz 2-3 kat arttırılır.

TSH eksikliğinde   levotiroksin  ilacı kullanılır.  Tedaviye cevap TSH ile değil klinik olarak ve serum tiroksin  düzeyine göre yapılır.

FSH, LH eksikliği için  kadınlarda östrojen  tedavisi yapılır. Yeterli östrojen tedavisi ile seks karakterleri oluşur ve kemik erimesi önlenir. Yine bu sayede kendini iyi hissetme sağlanır. Her  adetin  12-25. günlerinde progesteron  bileşikleri (medroksiprogesteron asetat 5-10 mg) eklenir. Östrojen tedavisi 50 yaşa kadar devam edilmelidir.

Erkeklerde libido ve ereksiyonun sağlanması, yeterli sakal gelişimi, kas gücünün sağlanması, osteoporozun önlenmesi ve tedavisi için 200-300 mg/3 haftada bir testosteron ilacı  kas içine  yapılır. Cilde yapıştırılan  testosteron ilaçları   da vardır.  Çocuk  isteyen hastalarda FSH, LH ilaçları  kullanılır.

Büyüme hormonu eksikliğinde çocuklarda  büyüme hormonu kullanılır. Son yıllarda aterosklerozu (damar sertliğini) azaltıcı ve vücut yağ dağılımını düzeltici etkileri nedeniyle büyüme hormonu eksikliği olan yetişkin hastalarda da büyüme hormonu   tedavisi yapılmaktadır.